De legende van de burgemeester en zijn paard - zand erover, tijd voor eerherstel? (3 en slot)

Vandaag het derde deel als het (voorlopige) slot van de serie over het verborgen graf van burgemeester A.J.L. (Anton) de Roock én zijn paard. De locatie aan de Zeekant ligt er verlaten en verwaarloosd bij, onder een berg zand. Maar op 26 augustus 1970 is het monument gesloopt, de grafkelder opengebroken. De herdenkingssteen en een deel van de inhoud is overgebracht naar kerkhof Bieberg in Breda. Daarna was het letterlijk: zand erover. Omwonenden en andere Bergenaren pleiten nu voor eerherstel en een markering van deze historische plaats aan de hoek van de Scheldelaan en IJssellaan.

In de jaren na de Tweede Wereldoorlog kwam het graf aan de Zeekant in de verdrukking, Bergen op Zoom wilde de stad uitbreiden en de wijk Zeeekant ontstond. Het grafmonument zelf was- op zich geen sta-in-de-weg, maar de schenkingsbepalingen uit 1855 hielden de ontwikkeling van de wijk wel tegen. Bij schenking van de omliggende gronden had bierbrouwer Méganck namelijk in de akte vast laten leggen het niet bebouwd mocht worden zonder toestemming van de familie. In het voorjaar van 1950 werd M. Méganck uit Arnhem – de in 1907 geboren neef van de burgemeestersvrouw en de laatste verwant in directe lijn. Hij was benaderd door een hem onbekende vrouw “die beweerde zijn achternicht te zijn” en de grafkelder wilde verkopen aan de gemeente Bergen op Zoom. Méganck werd gevraagd om zijn instemming. Maar die kreeg ze niet. “Daar ik mij kan voorstellen, dat bij de uitbreiding van de gemeente deze grafkelder moeilijkheden mee brengt, verneem ik graag wat voor voorstellen u aan deze mevrouw hebt gedaan”, zo schreef hij het Bergse college, op 12 april 1950.

Nabestaanden

Deze mevrouw is Pauline Vrieling-van Florenstein uit Breda, die samen met haar zuster inderdaad de laatste erfgename blijkt als de Arnhemse Méganck enkele jaren later kinderloos komt te overlijden. De gezusters brengen op 16 augustus 1960, rond de sterfdatum van burgemeester Anton de Roock, een bezoek aan het grafmonument. Het monument bleek in “een ergerlijk verwaarloosde toestand” te verkeren, schrijft mevrouw Vrieling-van Florenstein in een brief aan het gemeentebestuur. Daarbij herinnert ze het college en de raadsleden aan de gemaakte afspraken. Tegelijkertijd onderhandelen de gezusters uit Breda met het gemeentebestuur met de nabestaanden over een afkoop van zowel de grafrechten als van de schenkingsbepalingen uit 1855. Maar over de prijs zijn beide partijen het lange tijd niet eens. Vrieling-van Florenstein verwijt de familie de gemeente nalatigheid bij het onderhoud van het graf.

De plaats van het graf in augustus 1970 (omkaderde deel) – hier op een oude foto uit de wijkkrant Fort-Zeekant. De IJssellaan, Scheldelaan en de plaats van de latere Scheldeflat zijn nog niet bebouwd.

Compromis

Het komt tot een compromis: de gemeenteraad gaat akkoord met een opknapbeurt. Zo komt er een keermuurtje bij de Scheldelaan, met een zitbank en een lantaarnpaal. Kosten: 1.600 gulden, te betalen uit het ontwikkelbudget voor de wijk Fort-Zeekant. Het bankje blijkt later een geliefde plek voor wandelaars. Maar bij de bouw van de Scheldeflat en de appartementen aan de IJssellaan staat het grafmonument de nieuwbouw danig in de weg. Aanvankelijk is in de plankaarten het graf weliswaar nog ingetekend maar de ontwikkelaars vinden het monumentje uiteindelijk ongepast, naast de nieuwe ouderenwoningen. Op een tweede, gewijzigd planontwerp dat de Bergse gemeenteraad in 1969 krijgt voorgeschoteld, komt het monument niet voor.

Afkoopsom

De verkooponderhandelingen gaan verder en 25 juli 1970 gaat de gemeenteraad akkoord met het eindvoorstel. De gezusters krijgen ruim elfduizend gulden (omgerekend vijfduizend euro): 725 gulden voor de verkoop van de grafkelder én 10.625 euro voor de afkoop van de schenkingsvoorwaarden uit 1855. Ook neemt de gemeente de kosten van de herbegrafenis voor eigen rekening: 4.703 gulden voor bijzetting in kerkhof Bieberg in Breda. De graafwerkzaamheden zouden nóg eens 1.300 kosten, blijkt uit de offerte van een Bredase uitvaartondernemer. Om de kosten in de perken te houden besluit de gemeente deze werkzaamheden zelf uit te voeren.

Oude foto uit de wijkkrant: het openen van het graf, augustus 1970.

Openen van graf

Op 26 augustus 1970 is de herbegrafenis gepland. ‘s Morgens om acht uur zijn de gemeentewerkers al aan de slag om de kelder te openen; het werk trok de aandacht van tientallen omwonenden. Uit verklaringen van getuigen van destijds blijkt dat het doorbreken van het uurwerk veel tijd heeft gekost. Uiteindelijk treffen de werklieden in de gewelfde grafkelder drie opgestapelde kisten aan, de bovenste is van burgemeester Anton de Roock, de middelste van diens schoonzus en de onderste van de schoonvader. Er is nog gezocht naar paardenbotten, maar daarvan is niets gevonden. De medewerkers proberen de grafkisten als één stapel op te hijsen uit de grafkelder en omwikkelen de kisten met kettingen. Maar de kettingen gaan dwars door het vermolmde houtwerk heen, de kisten en inhoud vallen uit elkaar – tot ontzetting van de omstanders.

Emmers

De gemeentewerkers proberen met emmers zo veel mogelijk van de botten te verzamelen en in de wagen te laden. Dat zou niet volledig zijn gelukt, ook vanwege de tijdsdruk. Want diezelfde middag is de officiële herbegrafenis op Bieberg – in het bijzijn van de Bergse burgemeester Louis van der Laar en de gezusters Florenstein. De oude kelder wordt vervolgens dichtgestort met zand en wat er nog is overgebleven van de stoffelijke resten. Hierover lopen de lezingen uiteen: volgens de gemeente is de kelder volledig geruimd maar omstanders zagen tijdens het dichtstorten van het graf nog plank- en botresten.

*Grafsteen van burgemeester Anton de Roock, op begraafplaats Bieberg in Breda.*

Herinneringen

Oudere buurtgenoten kennen het graf nog. Ineke Verdult (82) woont al lang niet meer in Bergen op Zoom maar kan zich het monumentje goed herinneren. In haar jeugd bezocht ze geregeld haar grootouders aan de Koningin Sophiastraat en dan maakten ze samen strandwandelingen langs de toen nog zoute Scheldestrand. “Het stond midden tussen de weilanden”, herinnert ze zich. ” En ze kende ook de verhalen, dat er een paard zou liggen.” Tom van Eekelen, tot voor kort monumentenambtenaar bij de gemeente Bergen op Zoom, woonde in zijn jeugd in Fort-Zeekant. “Op het laatst was het erg verwaarloosd. De stenen, het hek en de plaat zijn weggehaald maar onder de grond hebben ze alles laten liggen. Ook Ad van Broekhoven (83) herinnert zich het grafmonument van burgemeester De Roock nog goed. Zelf woont hij inmiddels met zijn vrouw in een appartement aan de andere zijde van de Markiezaatsweg, achter de IJssellaan. Beneden het monument lag een strandje en er was een strandpaviljoen, zo staat hem nog bij. “We vonden het altijd wel bijzonder, zo’n begraafplaats bij het water. En dan nog een burgemeester, we vroegen ons altijd af waarom die daar lag.” Toine van Steenpaal (68) speelde als kind bij het monument: “Het was ons speelgebied, het monument was ons fort.”

Toekomst

Als in 1974 de Scheldeflat en de aanleunwoningen bij de IJssellaan zijn gebouwd, is van het graf niets meer terug te vinden en is de plaats ingericht als groenperkje. Ook het trottoir van de Schedelaan is dan verbreed. Wel komt er een modern zitbankje voor in de plaats. Dan hebben de wijkbewoners nog een plek om uit te kijken over het Scheldestrand, en later de Binnenschelde. Woningcorporatie Stadlander is nu nog eigenaar van het plantsoen aan de IJssellaan, dat in een latere fase onderdeel wordt van de groenstrook in wijk Scheldebalkon. Met de herinrichting van dit deel van de Zeekant is ook de plaats van het burgemeestersgraf weer actueel. Vanuit de Bergse politiek blijkt inmiddels ook belangstelling voor een markering van deze plaats. Wellicht krijgt deze historische plaats met de nieuwe wijkindeling alsnog eerherstel.

Dit is het derde en voorlopig laatste deel in de serie over het grafmonument van burgemeester A.J.L. de Roock (1823-1892) van Bergen op Zoom.