Nieuw boek onthult rijke historie van verdwenen Bergs Karmelietenklooster

De geschiedenis van het Karmelietessenklooster aan de Halsterseweg, ooit een iconisch gebouw in Bergen op Zoom, wordt belicht in een nieuw boek. Een unieke samenwerking tussen drie lokale heemkundige en geschiedkundige gezelschappen heeft geleid tot deze publicatie, die diep ingaat op de historische context van het klooster en haar bewoners. Auteur Bas Augustijn, die als jong ventje van en naar school steeds langs het gebouw reed, deelt alvast enkele fascinerende details uit het boekwerk.

De kiem voor dit project werd gelegd in een eerdere publicatie van Augustijn: het levensverhaal van aspergeteler J.C. Wouts, die aspergebedrijf Isidorus oprichtte. “In dat boek kwam pater Frans van Mansfeld al even ter sprake,” vertelt Augustijn. “Van Mansveld was een fascinerende figuur. Hij kwam ziek terug uit het toenmalige Brits Indië maar ontpopte zich tot een belangrijke maatschappelijke kracht in Bergen op Zoom, als de voorman van de Katholieke Volkspartij en als oprichter van de Boerenbond, de Boerenleenbank en de Landbouwschool.”

De pater werd nog voor hij die andere maatschappelijke rollen op zich nam rector in het inmiddels verdwenen klooster, dat met dit boek weer in herinnering wordt gebracht. Bas legt uit waarom hij dat belangrijk vindt: “Ik realiseerde me dat het klooster, dat zo lang deel uitmaakte van het Bergse stadsbeeld, eigenlijk nog maar door weinigen echt gekend wordt in zijn volle historische betekenis.”

Krachten gebundeld

De keuze om dit project gezamenlijk aan te pakken met Heemkundekring Halcherth, Heemkundekring De Wilhelmiet en de Geschiedkundige Kring van Stad en Land van Bergen op Zoom lag voor de hand. “We hadden al een succesvolle samenwerking achter de rug met het boek over de bevrijding van West-Brabant,” aldus Augustijn. “Het bundelen van onze kennis en archieven stelt ons in staat een completer en diepgaander beeld te schetsen.”

Oorsprong

De vrome geschiedenis van het pand begon in 1904, toen het Karmelietessenklooster aan de Halsterseweg werd betrokken. De komst van de Karmelietessen naar Bergen op Zoom was een historisch gevolg van politieke ontwikkelingen in Frankrijk. “Het waren Franse zusters die samen met andere geestelijken werden verdreven vanwege het antiklerikale* beleid daar,” legt Augustijn uit. “Ze vonden in Bergen op Zoom een nieuw thuis.”

* Antiklerikalisme is een vooral Europese stroming die zich verzet tegen de macht van de geestelijkheid (clerus) in het openbare leven, onderwijs en de politiek. Het streeft naar een scheiding van kerk en staat.

Tralies

Het kloosterleven was destijds streng en beschouwelijk, aldus Augustijn. “Ze waren van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat bezig met activiteiten, waarbij het gebed centraal stond. Het was een nogal strenge orde, iets wat we ons in deze tijd nauwelijks meer kunnen voorstellen.”

Toch had het klooster ook een band met de lokale gemeenschap. “Vooral de rijke families in Bergen op Zoom en Halsteren speelden een belangrijke rol bij de stichting en ondersteuning van het klooster,” vertelt Augustijn. “En voor een aantal mensen was het een plek waar ze hun tantes of andere familieleden, die in het klooster waren getreden, achter de tralies mochten bezoeken. Dat strenge karakter van vroeger is later wel wat veranderd, maar in de beginperiode was het contact met de buitenwereld zeer beperkt.”

Verhuisd naar Huijbergen

De verhuizing van de zusters in 1970 naar Huijbergen markeerde een nieuw hoofdstuk. “Het gebouw aan de Halsterseweg had te kampen met de toenemende verkeersdrukte en achterstallig onderhoud,” aldus Augustijn. “In Huijbergen vonden ze een rustiger onderkomen bij de Broeders. Ze namen zelfs het gehele kerkhof mee, waaronder het graf van pater Frans van Mansfeld.”

Unieke foto’s

Het boek is een rijke bron van historisch materiaal geworden, mede dankzij nieuw ontdekte foto’s. “We hebben toegang gekregen tot uniek beeldmateriaal uit de archieven van de orde zelf, foto’s die hier in de regio nog onbekend zijn,” onthult Augustijn. “In combinatie met historisch beeldmateriaal van lokale fotografen en krantenarchieven, ontstaat een uniek visueel en historisch document.”

Presentatie 31 mei

De presentatie op 31 mei, in Broederhuis Sint Marie te Huijbergen, is vanwege de beperkte ruimte een besloten evenement. Daarna zal het boek verkrijgbaar zijn bij diverse lokale boekhandels, waaronder de Primera in Hoogerheide en de Bergse boekhandel Quist.

Bas hoopt dat het boek bijdraagt aan een hernieuwde waardering voor de rijke geschiedenis van het Karmelietessenklooster en de impact die het heeft gehad op Bergen op Zoom. “Het is een verhaal dat het verdient om verteld te worden,” besluit hij. “Een stukje Bergse geschiedenis dat niet vergeten mag worden.”

Auteur Bas Augustijn gaf een overzicht van een aantal gebeurtenissen die in het boek zijn opgenomen:

Het verhaal hier begint in 1901. Dan komen Franse karmelietessen, verdreven uit hun klooster in Chartres, als een soort asielzoekers aan in Bergen op Zoom. Ze worden eerst ondergebracht in huize St. Catharina en verhuizen even later naar een pand aan de Grote Markt. Het pand waarin een tijd later Daverveldt huishoudelijke en luxe artikelen verkocht, twee panden rechts van het stadhuis, richting Zuivelstraat.
Hier worden meteen door priorin zuster Marie Madeleine Métivier plannen gemaakt voor de bouw van een eigen klooster. Met behulp van invloedrijke Bergenaren, zoals de familie Asselbergs, wordt grond gekocht aan de Halsterseweg, toen nog in de gemeente Halsteren. De bouw wordt in 1903 aanbesteed, er wordt voortvarend gebouwd en het nieuwe klooster kan al in 1904 worden bewoond. Het is dan nog niet helemaal naar wens. In 1927 komt er dankzij de familie Testers uit Halsteren een mooie kapel bij.
Het klooster krijgt in de loop der jaren daar langzaam een Nederlands karakter. Er komen ook veel zusters bij uit deze omgeving. Denk aan Anna Asselbergs, Catharina Holtzer, Trees Gieles, Cato Bastiaansen en Marie-Louise Akkermans.
Waarom de zusters in 1970 naar Huijbergen verhuizen? Het klooster aan de Halsterseweg heeft dan veel achterstallig onderhoud opgelopen en is bovendien in een steeds drukkere omgeving beland. De haven en industrie van Bergen op Zoom rukken op en het verkeer op de Halsterseweg neemt steeds meer toe.
In Huijbergen staat dan het gebouw Alverno van de broeders van Huijbergen leeg. En staat wel in een mooie en rustige omgeving. Het oude klooster aan de Halsterseweg wordt in 1972 door brand verwoest, in 1976 maken slopers het met de grond gelijk en daarna bouwt woningstichting Soomland op die plaats een nieuw appartementencomplex, die dan De Karmel heet.
De zusters blijven 21 jaar in Huijbergen. Door daling van het aantal roepingen en vergrijzing neemt het aantal karmelietessen af en wordt besloten tot samenvoeging van de Karmels. Ook die van Hulst en Huijbergen worden opgeheven en in 1991 verhuizen de zusters vanuit Huijbergen naar Arnhem en Oirschot. Precies negentig jaar na aankomst verlaten de karmelietessen deze streek. Ze lachen op de foto voor de krant, in de bus die hen wegbrengt, maar hebben pijn in hun hart.