Rapport bestuurscrisis Roosendaal gelekt: Giftige cultuur leidt tot onveiligheid en wantrouwen
Het Huis van Roosendaal (foto: Shutterstock)
De bestuurscultuur in de gemeente Roosendaal is “ernstig verstoord” en weerspiegelt de complexe aard van de stad zelf. Dit blijkt uit het uitgelekte rapport, opgesteld voor onderzoeksbureau & Van de Laar, over de bestuurs- en angstcultuur van de afgelopen jaren. Het wordt woensdagavond 20 augustus aan de gemeenteraad gepresenteerd. Onze redactie heeft het sinds dinsdagavond in handen.
In het bijna 90 pagina’s tellende document wordt behoorlijk expliciet beschreven wat er allemaal misging. Omschrijvingen als “giftig samenspel binnen én tussen raad, college en organisatie” maar ook “een voelbare kloof in opvattingen over de omgangsvormen, gedragsnormen en onderlinge verwachtingen” schetsen geen best beeld van politiek, bestuurlijk en ambtelijk Roosendaal.
Volgens het onderzoek worstelt het gemeentebestuur met de vele uitdagingen van de stad, wat spanningen veroorzaakt binnen en tussen de gemeenteraad en het college van burgemeester en wethouders. De formele rollen zijn vervaagd: politici bemoeien zich met uitvoerende taken, wethouders mengen zich in ambtelijke processen en ambtenaren voelen zich genoodzaakt om strategisch te handelen.
Politieke strijd werd vertrouwensbreuk
Dit “giftige samenspel” is de directe oorzaak van een klimaat van wantrouwen. Een langdurige politieke strijd tussen partijen en een diepe vertrouwensbreuk tussen de inmiddels opgestapte wethouders Van Gestel en Vermeulen, hebben de spanningen verder doen escaleren. Ook collegelid Evelien van der Star was medeveroorzaker van de spanningen en kiest vaak de kant van haar partijgenoot, VLP’er Van Gestel, aldus het rapport.
Het beperkt zich niet tot het college maar sijpelt door naar de werkvloer, waar ambtenaren het slachtoffer zijn geworden van de conflicten. Zij voelen zich onveilig, ervaren intimidatie en manipulatie en hun professionele integriteit staat onder druk. De organisatie blijkt niet in staat om dit ongewenste gedrag aan te pakken.
Opgestapte wethouders
Het opstappen van twee wethouders in september 2024 wordt gezien als een symptoom van dit diepgewortelde probleem. Het conflict kon escaleren doordat er niet werd gecorrigeerd en of zelfs maar over werd gesproken. Ook de rol van voormalig burgemeester Han van Midden wordt uitgebreid besproken.
Er is door de onderzoekers met veel medewerkers gesproken. In het verslag staat hierover onder meer: “Er wordt in de interviews een veelheid aan incidenten genoemd waarbij bestuurders en ambtenaren zich onveilig of geïntimideerd voelen, bijvoorbeeld als burgemeester Van Midden of wethouder Van Gestel (openlijk) uitvallen tegen raadsleden, mede-bestuurders of ambtenaren.”
Centrale rol voormalige burgemeester
VVD’er Han van Midden wordt als voormalig burgemeester beschreven als een centrale figuur in de escalatie van de spanningen. Vanaf zijn aanstelling in 2019 ontstonden er conflicten met wethouders en de gemeenteraad, wat leidde tot een verhoogde druk op de ambtelijke organisatie.
Het rapport stelt dat Van Midden onvoldoende stuurde op een collegiaal bestuur en het herstel van vertrouwen. Ook zijn uitvallen tegen ambtenaren en politici droegen bij aan een cultuur van onveiligheid en intimidatie. De situatie raakte in een structurele impasse. Na zijn vertrek in juni 2024 blijkt de schade aan de verhoudingen zo groot, dat een snelle oplossing niet mogelijk was.
De afstand en het gevoel van onveiligheid zijn te groot voor veel ambtenaren om hun zorgen of angsten bespreekbaar te maken. Ze weten vaak ook niet met wie er veilig over kan worden gesproken. Overigens krijgt ook de gemeenteraad een deel van de oorzaak als verwijt toegewezen. Die stond erbij en keek ernaar, is samengevat grotendeels de conclusie. Eigenlijk zijn bijna alle betrokkenen medeverantwoordelijk voor de ontstane situatie dan wel de hoognodige omslag. Van de ambtelijke organisatie wordt de directie met name genoemd als belangrijk onderdeel van de oplossing die moet komen.
Lange weg te gaan
Er moet nog veel veranderen, wil Roosendaal hersteld zijn van al die jaren wantrouwen en gebrek aan beleid, geeft onderzoeksbureau & Van de Laar aan. Hoewel de gemeente inmiddels de eerste stappen heeft gezet richting herstel, zoals het organiseren van spreekuren voor ambtenaren, is de weg naar een gezonde bestuurscultuur nog lang. Het rapport benadrukt dat echte verbetering meer vereist dan incidentele acties. Het vraagt om een veerkrachtige en professionele organisatie waarin samenwerking, vertrouwen en duidelijke verantwoordelijkheden centraal staan.
Reactie gemeente
Vanzelfsprekend vroeg onze redactie de gemeente Roosendaal om een reactie, zowel op de inhoud als het uitlekken van het rapport. Een woordvoerder meldt dat er inhoudelijk niet wordt gereageerd. Men wil eerst in gesprek met de gemeenteraad. De afspraak was ook, zo wordt nog wél genoemd, om die werkwijze aan te houden. Dat is zelfs opgenomen in een unaniem aangenomen motie, meldt de gemeente.
Bevindingen:
- Het rapport “Giftig samenspel” beschrijft de dynamiek van conflicten binnen de gemeentelijke organisatie van Roosendaal, waarbij de communicatie tussen betrokken partijen steeds meer gepolariseerd raakt. In de beginfase van conflicten is er nog ruimte voor gestructureerde dialoog en bemiddeling, maar naarmate de emotionele lading toeneemt, ontstaan er duidelijke kampen en wordt het wij-zij-denken versterkt. Dit leidt tot gezichtsverlies en een afname van openheid in de communicatie, wat de samenwerking verder bemoeilijkt. Daarnaast wordt opgemerkt dat er een gebrek aan duidelijke afspraken over de politieke werkwijze bestaat, wat leidt tot verwarring en een afwachtende houding van de gemeenteraad. De nadruk ligt vaak op controle en technische details, terwijl strategische discussies en een kaderstellende rol van de raad minder prominent zijn. Dit kan de effectiviteit van de besluitvorming en samenwerking binnen de gemeente negatief beïnvloeden. In essentie wijst het rapport op de noodzaak van betere communicatie, duidelijke afspraken en een cultuur van openheid om conflicten te de-escaleren en de samenwerking binnen de gemeentelijke organisatie te verbeteren.
- Het rapport beschrijft een bestuurscultuur waarin loyaliteit aan machtsverhoudingen belangrijker lijkt dan inhoudelijke reflecties en discussies. Er wordt gesuggereerd dat de voormalig burgemeester een rol heeft gespeeld in het onvoldoende bewaken en corrigeren van een zuivere rolinvulling, wat bijdraagt aan de angstcultuur. De druk om mee te bewegen met de dominante lijn en de aanwezigheid van dreigementen worden ook genoemd als factoren die deze cultuur in stand houden.
De ontwikkelingen waarbij het vooral misging:
- Verharding van standpunten: In de loop van conflicten verhardden de standpunten van betrokkenen, wat leidde tot een gepolariseerde communicatie en een afname van openheid.
- Emotionele escalatie: Naarmate conflicten persoonlijker werden, kwam de emotionele lading sterker naar voren, wat resulteerde in het vormen van kampen en een negatief beeld van de tegenpartij.
- Gebrek aan duidelijke afspraken: Er zijn geen duidelijke of gedeelde afspraken gemaakt over de politieke werkwijze, wat leidde tot verwarring en een gebrek aan gezamenlijke richting.
- Reactieve houding van de gemeenteraad: De gemeenteraad nam een meer reactieve houding aan, waarbij technische vragen de overhand hadden en strategische discussies en kaderstelling minder prominent waren.
- Vervaging van rollen: Wethouders namen niet alleen uitvoerende taken op zich, maar formuleerden ook beleid, waardoor de grenzen tussen de gemeenteraad en het college van B&W vervaagden.
- Ontbreken van collegiaal bestuur: Er was een gebrek aan hechte samenwerking binnen het college van B&W, wat leidde tot een focus op individuele ambities in plaats van op collectieve doelen.
- Cultuur van loyaliteit en machtsverhoudingen: Er heerste een bestuurscultuur waarin afwijkende meningen werden ontmoedigd en loyaliteit aan machtsverhoudingen belangrijker leek dan inhoudelijke discussies.
- Dreigementen en druk: Er werd druk uitgeoefend om mee te bewegen met de dominante lijn, soms zelfs met dreigementen, wat een ongezonde werkomgeving creëerde.
Het geheel schetst een beeld van diepgewortelde problematiek in de bestuurscultuur en communicatie binnen de gemeente, die de effectiviteit en samenwerking ernstig ondermijnden.