Veiligheid in Zuidwest-Brabant: Feiten en gevoel lopen uiteen

Inwoners van Zuidwest-Brabant voelen zich niet per se veiliger, ook al dalen traditionele misdrijven als woninginbraak al jaren. Vooral in steden als Bergen op Zoom en Roosendaal blijkt er volgens de uitkomsten van onderzoek een kloof te bestaan tussen de harde cijfers en het veiligheidsgevoel van de burger. Een complex vraagstuk, dat enerzijds vraagt om maatwerk per gemeente en anderzijds om een regionale, integrale aanpak – óók in de kleinere kernen.

Uit de Veiligheidsmonitor 2023 van het Centraal Bureau voor de Statistiek (recentere cijfers heeft het CBS niet) bleek dat het aantal mensen dat zich onveilig voelt in hun eigen buurt licht was gestegen. In de regio Zeeland-West-Brabant gaf 15,3 procent van de inwoners aan zich weleens onveilig te voelen, tegenover 14,1 procent in 2021. Landelijk lag dat percentage op 15 procent. Opvallend is dat deze lichte stijging vrijwel geheel toe te schrijven is aan stedelijke gebieden.

Stedeling voelt zich minder veilig

Met name in grotere gemeenten zoals Roosendaal en Bergen op Zoom is het onveiligheidsgevoel sterker aanwezig dan in omliggende, meer landelijke gebied. Dat beeld sluit aan bij landelijke trends: inwoners van middelgrote tot grote steden ervaren meer overlast en onveiligheid dan mensen in kleinere gemeenten.

Roosendalers gaven in 2018 hun buurtveiligheid nog een 7,1. Een relatief positieve score, maar wel met de kanttekening dat die indruk sterk beïnvloed werd door overlast van drugs en jongeren. Zulke vormen van overlast wegen zwaar op het dagelijkse veiligheidsgevoel, ook al gaat het niet per se om zware criminaliteit.

Criminaliteit daalt, zorgen blijven

De cijfers laten zien dat klassieke criminaliteit, zoals inbraak, blijft dalen. Tegelijk neemt de onrust onder burgers toe, mede door de opkomst van nieuwe, minder zichtbare dreigingen. Geweldsdelicten, zedenmisdrijven en vooral cybercrime zijn in opmars. En dat soort misdaad is lastig te zien, laat staan aan te pakken.

Een deel van de onveiligheidsgevoelens wordt versterkt doordat mensen het idee hebben dat melden weinig zin heeft. Zo voelt 21 procent van de slachtoffers van discriminatie zich sindsdien minder veilig. Daarbij speelt ook een onderbezetting bij de politie in Zeeland-West-Brabant een rol. Minder blauw op straat betekent minder zichtbaarheid en dus minder vertrouwen. Burgemeester Margo Mulder van Bergen op Zoom geeft overigens aan dat melden wel degelijk zin heeft volgens recente cijfers.

Meer dan alleen cijfers

De kloof tussen feitelijke veiligheid en beleving is hardnekkig. Terwijl de criminaliteitscijfers in veel opzichten gunstig zijn, groeit het gevoel van onveiligheid. De verklaring ligt niet alleen in zichtbare overlast of onderbezetting, maar ook in psychologische factoren zoals sociale verbondenheid, vertrouwen in instanties, en de mate waarin mensen zich gehoord voelen.

Om het veiligheidsgevoel écht te versterken, zijn volgens experts en beleidsmakers drie zaken essentieel:

Betere communicatie: Wees transparant over resultaten en aanpak, zodat burgers zien wat er gebeurt.
Gelaagde strategieën: Pas het beleid aan op verschillen tussen stad en platteland.
Meer focus op preventie: Zet in op bewustwording, burgerinitiatieven en aanpak van nieuwe vormen van criminaliteit zoals cybercrime.

Lokale aanpak en samenwerking

Veiligheid is een prioriteit voor elke gemeente, blijkt uit ons onderzoek, maar hoe wordt dit in de praktijk aangepakt? Politici willen wel eens meer dan de praktijk wettelijk toelaat. Er gingen in Bergen op Zoom zelfs stemmen op, vanuit de lokale VVD, om BOA’s uit te rusten met stroomstootwapens. Zo ver is het niet gekomen.

Een vergelijking van de gemeenten Tholen, Halderberge, Etten-Leur, Rucphen, Woensdrecht, Roosendaal en Bergen op Zoom laat zien dat ze, ondanks lokale accenten, een vergelijkbare strategie hanteren om zowel de feitelijke veiligheid als het subjectieve veiligheidsgevoel van hun inwoners te verbeteren.

Roosendaal, Bergen op Zoom, Etten-Leur, Halderberge, Woensdrecht en Rucphen werken zelfs op basis van één gezamenlijk Integraal Veiligheidsplan. Dit zorgt voor een uniforme aanpak en regelmatige afstemming tussen de burgemeesters, de politie en andere partners. Ook de gemeente Tholen vertoont een aanpak die hier nauw op aansluit.

Van de gemeenten Moerdijk, Steenbergen en Zundert kregen we geen reactie op onze vragen over hun aanpak. Die hebben we dus niet mee kunnen nemen in dit overzicht.

Overeenkomsten in de aanpak

De analyse van de gemeentelijke initiatieven onthult een aantal duidelijke overeenkomsten.

Zichtbaarheid en handhaving: Alle gemeenten investeren in zichtbare handhaving door meer buitengewone opsporingsambtenaren (boa’s) in te zetten. Gemeenten zoals Bergen op Zoom en Woensdrecht hebben de boa-capaciteit specifiek verhoogd.
Preventie en voorlichting: Preventie staat hoog op de agenda. Initiatieven zoals de Cybercrime challenge (Halderberge), de Risk Factory (Halderberge) en voorlichtingscampagnes over cybercriminaliteit (Bergen op Zoom, Woensdrecht) laten zien dat de nadruk ligt op het digitaal weerbaarder maken van inwoners.
Samenwerking: Een integrale aanpak en samenwerking met ketenpartners zoals de politie, zorginstellingen, jeugdwerk en de pandenbrigade (Roosendaal) is de norm. Dit maakt het mogelijk om complexere problemen, zoals ondermijnende criminaliteit, effectiever aan te pakken.
Participatie van inwoners: Burgerinitiatieven worden breed ondersteund. Buurtpreventieteams – zowel fysiek als via WhatsApp – zijn een belangrijk speerpunt in alle gemeenten. Bergen op Zoom en Roosendaal benadrukken hierbij hun trots op de grote inzet van inwoners.
Data en monitoring: Het veiligheidsgevoel wordt gemeten en gemonitord. De Veiligheidsmonitor wordt door vrijwel alle gemeenten gebruikt om beleid af te stemmen en specifieke problemen in kaart te brengen.

Verschillen in accenten

Hoewel de basisaanpak gelijk is, leggen de gemeenten lokaal verschillende accenten.

Gericht op jongeren: Etten-Leur en Bergen op Zoom treden daadkrachtig op tegen jeugdoverlast met instrumenten zoals gebiedsverboden. Ook nemen beide gemeenten deel aan het programma Preventie met Gezag om afglijden naar criminaliteit te voorkomen. In Halderberge wordt jeugdpreventie ook via voorlichting op scholen en de Risk Factory aangepakt.
Communicatie en contact met de burger: De aanpak in Tholen en Bergen op Zoom kenmerkt zich door een sterke focus op communicatie en direct contact. Tholen gebruikt dorpsagenda’s om laagdrempelig in gesprek te gaan, terwijl Bergen op Zoom inzet op ‘pop-up’ momenten en bewonersbrieven. Roosendaal benadrukt het belang van persoonlijke communicatie na incidenten via ‘BuurtTent bijeenkomsten’.
Juridische instrumenten: De gemeente Tholen noemt specifiek de Wet aanpak woonoverlast als middel om bij hardnekkige overlast in te grijpen. Etten-Leur en Roosendaal zetten in op lik-op-stuk beleid en gebiedsverboden.
Specifieke projecten: Roosendaal pakt verloedering aan met een pandenbrigade en heeft een succesvolle vuurwerkaanpak. Etten-Leur zet in op cameratoezicht op de Markt om het veiligheidsgevoel te verbeteren en criminaliteit op te sporen.

Oorzaken aanpakken

De gemeenten laten een consistent beeld zien van een moderne veiligheidsstrategie. Alle gemeenten erkennen dat de aanpak van veiligheid een combinatie is van zichtbare handhaving, preventie, en samenwerking met inwoners en partners. De nadruk ligt niet alleen op het reageren op incidenten, maar ook op het aanpakken van onderliggende oorzaken van overlast en het versterken van het veiligheidsgevoel. Waar ze van elkaar verschillen, is in de specifieke projecten en communicatiemethoden die passen bij hun lokale situatie. Update 1, 19 augustus, 13.47 uur: De gemeente Zundert heeft alsnog gereageerd en meldt eveneens samen te werken met veiligheidspartners en inwoners. In regionaal verband op bijvoorbeeld thema’s als ondermijning en cybercrime. Lokaal zijn er specifiekere zorgen, zoals natuurbranden in het grote buitengebied. Er worden tevens preventieve maatregelen als voorlichting ingezet. Zo bezoeken scholen de Risk Factory. Daarnaast zijn er meer zichtbare maatregelen zoals de inzet van boa’s en politie. Sociale cohesie en een sterk verenigingsleven zijn in deze gemeente belangrijke factoren die mede zorgen voor verbinding en bijdragen aan aan het algehele welbevinden.

Update 2, 19 augustus, 14.59 uur: Ook Moerdijk heeft toch nog wat input gestuurd. De gemeente laat weten eveneens samen te werken met partners zoals de politie en het Openbaar Ministerie, en voert tweejaarlijks een veiligheidsmonitor uit.

Moerdijk richt zich tevens op andere verschillende gebieden. Zo worden buurtpreventie, sociale cohesie en jeugdwerk gestimuleerd. Daarnaast verhogen extra zichtbaarheid van handhavers en politie het veiligheidsgevoel. Door hun gebiedsgerichte aanpak zijn toezichthouders beter op de hoogte van lokale problemen en kunnen ze sneller ingrijpen. Verder stimuleert de gemeente het melden van verdachte situaties via de website en via Meld Misdaad Anoniem.