Nieuwsanalyse – Als de politiek bij tante op schoot zit

Een halve eeuw geleden behaalden de Frans-Canadese zangeressen Kate & Anna McGarrigle er een wereldhit mee: Complainte pour Ste-Catherine. Hoe toepasselijk is de tekst op de huidige Bergse politiek: ‘Y a longtemps qu’on fait d’la politique … vingt ans de guerre contre les moustiques’. Vrij vertaald: er is al lang genoeg politiek gevoerd … twintig jaar strijd tegen de muggen. Goed, het is in dit geval maar tien jaar, als het om het leegstaande Ketrientje gaat. Maar de muggesteken van de erfgoedorganisaties weten ook hier de politiek tot wanhoop te drijven – getuige de klaagbrief van VVD, Lokaal Realisme, V-BoZ en CDA.

Sinds 2015 staat het voormalige woonzorgcomplex Huize St. Catharina leeg, aan de voormalige Vismarkt. Met dichtgetimmerde ramen maakt het een spookachtige, en voor sommigen zelfs een intimiderende indruk. Het Ketrientje, zoals het in de Bergse volksmond heet, is de inzet van een diepgewortelde machtsstrijd tussen enerzijds de vastgoedbelangen van zorginstelling tanteLouise, en anderzijds de erfgoedorganisaties die strijden voor het behoud van de monumentale delen. De Cuypersstichting, de Bond Heemschut en organisatie BOEI willen onder meer via de rechter een monumentale status voor het vroegere zusterhuis en het hoofdgebouw afdwingen. Het merendeel van de zorgpanden uit de jaren ’70 en ’80 mag tegen de vlakte – daar is iedereen het over eens.

Zorginstelling tanteLouise en projectontwikkelaar De Nijs-Soffers willen echter op een belangrijk punt van geen wijken weten: in de nieuwbouwplannen is, met uitzondering van de oude kapel, geen ruimte voor historie. Te ingewikkeld, te duur en het gaat allemaal van de winst af. De erfgoedorganisaties houden ook stand: de oude gevels uit de jaren ’20 en ’30 van de vorige eeuw zijn de laatste overblijfselen van de ooit talrijke kloostergebouwen in de Bergse binnenstad.

De monumenten-welstandcommissie van de gemeente Bergen op Zoom heeft de erfgoedorganisaties gelijk gegeven en adviseert een monumentenstatus. Dit brengt het Bergse college in een ongemakkelijke positie: deze heeft besloten het advies naast zich neer te leggen. Want de burgemeester en wethouders voorzagen een langdurige periode van leegstand. Als vastgoedeigenaar heeft tanteLouise de macht het gebouw te laten verrotten tot het letterlijk van ellende in elkaar stort. En als het college niet bereid is naar tante te luisteren, zal ze deze macht ook gebruiken.

Inmiddels zitten ook de vier Bergse raadspartijen bij tante op schoot. Ze vinden het maar lastig en ingewikkeld dat erfgoedinstanties gebruik maken van hun democratisch recht op inspraak en onafhankelijke beoordeling via de rechtbank. En de partijen gaan verder: ze stellen dat de instanties hiervan geen gebruik mogen maken.

Hier komt de grondwettelijke scheiding der machten in gevaar. Bij de oprichting van onze huidige rechtsstaat in 1815 hebben de opstellers van de Grondwet een scheiding gemaakt tussen rechtelijke, bestuurlijke en uitvoerende macht – later verder uitgewerkt door Thorbecke bij de herziening van 1848. Het is verrassend dat uitgerekend liberale partijen als VVD en Lokaal Realisme ingaan tegen deze scheiding en zelfs overheidsingrijpen propageren. Nee, het is niet mogelijk dat de gemeente ingrijpt in de rechtsgang maar dat hadden ze wél graag gewild. “Het spijt ons ook”, schrijven ze in een openlijke  verklaring; een manifest, een apologie – als geschrift ter rechtvaardiging van een ideologische leerstelling. Het is bijna ongrondwettelijk.

We kennen in Nederland de vrijheid om bezwaar te mogen maken tegen besluiten van de overheid. De erfgoedorganisaties willen juridische toetsing van het Bergse collegebesluit om tégen de eigen beleidsregels in te handelen en een gebouw de monumentenstatus te onthouden. Daar kan je heel veel van vinden. Maar een gemeenteraad, die vertrouwen heeft in het rechtsstelsel, laat het recht de vrije loop. En ja, het Ketrientje staat al tien jaar leeg. Onbenut. In de voorbije jaren hadden hier jongeren, spoedzoekers, kunstenaars, ondernemers tijdelijk gebruik van kunnen maken. Maar zo heeft tanteLouise het niet gewild. Ook dát is een wettelijk recht.

De vier raadspartijen betuigen spijt, voor de voorbije tien jaar van bestuurlijke onmacht. Onmacht over falend binnenstadbeleid waarbij de zo gewenste woningbouw maar niet van de grond wil komen.  Uiteindelijk past hier een hele andere liedtekst: ‘...eenmaal zing je allemaal, allemaal het ouwe liedje: ‘t is de schuld van ‘t kapitaal‘.